आमेली आणि तिचं मोमार्त

पॅरिस बघायला गेल्यावर 'Montmartre' (याचा मी केलेला, माझ्या मते फ्रेंच उच्चार म्हणजे मोsमार्त) हा भाग आवर्जून बघ असं ब्रिजित मामीने सांगितलं होतं. तिथे सुदैवने मोमार्त ची walking tour घ्यायची संधी मिळाली. आईने जितक्या कौतुकाने सदाशिव पेठेतल्या कुठल्या गल्लीत ना. ग. गोरे राहायचे, कुठे वसंतराव देशपांडे राहायचे, भीमसेनचं घर कुठे होतं, एसेम कुठे, दत्तो वामन पोतदार कुठे, भास्करबुवा कुठे, वसुदेव बळवंतांचं नृसिंहमंदिर कुठलं या सगळ्या खुणा पुण्यात राहायला आल्यावर दाखवल्या होत्या त्याची आठवण झाली. व्हॅन गॉ, पिकसो असे नंतर जगप्रसिद्ध झालेले कलाकार त्यांच्या उमेदवारीच्या काळात पॅरिसच्या या भागात राहात होते. इथल्या प्रत्येक गल्लीला, घराला, दुकानाला असा काही इतिहास आहे. कुणीतरी प्रेमाने दाखवल्याशिवाय त्या जागेची जादू समजत नाही. तर आमच्या मोमार्त पदयात्रेचा गाईड होता जॉर्ज. त्याने तीन तासांच्या त्या ट्रिपमध्ये तीस वेळा तरी उल्लेख केला असेल तो ’आमेली’चा. या सिनेमा इतक्या प्रेमाने मोमार्त, किंवा एकूणच पॅरिसचं चित्रण कुणी केलं नसेल असं त्याचं म्हणणं. एवढं काय अहे त्या सिनेमात एकदा बघायला पाहिजे म्हणून मी तेंव्हा ’एकदा करायला पाहिजे’ च्या माझ्या लांबलचक यादीत एका आयटमची भर घातली होती.
मागच्या आठवड्यात प्रसाद हुबळीला होता, त्यामुळे रात्री त्याच्याशी गप्पा शक्य नव्हत्या. इतक्या थंडीत खरेदीला बाहेर पडण्याचा उत्साह नव्हता. काहीतरी छान बघावं असं वाटत होतं. आणि तेंव्हा अचानक आमेलीची आठवण झाली. यूट्युबवर इंग्रजी सबटायटलमध्ये मिळालाही तो लगेच.
आमेली म्हणजे एक परिकथा आहे. 'life is beautiful' किंवा 'Sound of music' सारखी. एवढं रुक्ष, निरस बालपण अनुभवलेली मुलगी इतकं निर्मळ, आनंदी मन घेऊन मोठी होते! ती भावूक आहे, खोडकर आहे, स्वप्नाळू आहे. सिनेमाची गोष्ट इथे सांगण्यात अर्थ नाही. त्यातल्या घटनांइतकंच महत्त्व आहे सिनेमाच्या मांडणीला. छोट्या छोट्या गोष्टी इतक्या सुंदर टिपल्या आहेत दिग्दर्शकाने! नक्की, न विसरता बघा हा सिनेमा. आणि पॅरिसला जाल तेंव्हा डिस्नेलॅंड बघण्याआधी मोमार्त बघा. कारण डिस्नेलॅंड पॅरिसजवळ आहे, पण डिस्नेलॅंडमध्ये पॅरिस नाही सापडणार. ते सापडेल मोमार्तच्या गल्ल्यांमध्ये.

(फोटो: मोमार्तच्या टेकडीवरचं प्रसिद्ध चर्च (sacre coeur). समोर उजवीकडे अंधारात जरा बारकाईने बघितलं, तर आमचा गाईड जॉर्ज दिसेल.)

Seltsam im Nebel ...

गेल्या वर्षभरात जर्मनीमधली थंडी कशी असते ते बघायला मिळालं, नंतर इथला सुंदर उन्हाळा अनुभवला. आता शेवटचे तीन आठवडे उरलेत - इथला हेमंत अनुभवण्यासाठी. 'Fall season' च्या सौंदर्याविषयी बरंच ऐकलं होतं. मेपलच्या पानांचे सुंदर रंग आता संपले आहेत. सगळा पर्णसंभार उतरवून एक एक झाड अनोळखी होतं आहे. या रंगीत पानांकडे बघून जाणवलं एखादा शेवट सुद्धा किती नयनरम्य असू शकतो ते.

पण या सगळ्यापेक्षा अगदी अनपेक्षित असं एक निसर्गाचं रूप बघायला मिळतं आहे सद्ध्या -प्रचंड धुकं. माथेरानला सकाळी गुलाबी थंडीमध्ये एक लडिवाळ धुकं दिसतं. सूर्य उगवतो आणि मग ते हळुहळू विरून जातं. सकाळच्या दवबिंदूंसारखं थोडा वेळ आपल्याला ते जादुई दुनियेमध्ये घेऊन जातं, आणि म्हणूनच हवंहवंसं वाटतं. हे धुकं तसं नाही. या दिवसभर, सगळीकडे व्यापून राहणा़ऱ्या धुक्यामध्ये एक एकाकीपणा, उदास भाव आहे.

‌कॉलेजमध्ये राजगुरू सरांनी हेरमान हेसंची एक कविता शिकवली होती 'seltsam im Nebel zu wandern...' अशी. पुण्याला शिकतांना ती एवढी भावली नव्हती - धुक्यामध्ये एवढी मजा येते ... इतकं काय निगेटीव्ह लिहिलं आहे याने धुक्याविषयी - असं वाटलं होतं तेंव्हा. आज उठल्यावर बाहेरचं धुकं बघितलं, आणि 'im Nebel ...' ची आठवण झाली. या धुक्यात हेसंची कविता एकदम फिट्ट बसते.



Im Nebel

Seltsam, im Nebel zu wandern!
Einsam ist jeder Busch und Stein,
Kein Baum sieht den andern,
Jeder ist allein.

Voll Freunden war mir die Welt,
Als noch mein Leben licht war;
Nun, da der Nebel fällt,
Ist keiner mehr sichtbar.

Wahrlich, keiner ist weise,
Der nicht das Dunkel kennt,
Das unentrinnbar und leise
Von allen ihn trennt.

Seltsam, im Nebel zu wandern!
Leben ist Einsamsein.
Kein Mensch kennt den andern,
Jeder ist allein.

-Hermann Hesse

हा माझा स्वैर अनुवादाचा प्रयत्न:
(काहीही अभ्यास न करता, चांगली डिक्शनरी न बघता केलेला ’स्वैर अनुवादा’चा प्रयत्न - (म्हणजे खरं तर ’स्वैराचार’, नाही का? ;) ) - त्यामुळे हेरमान हेसं आणि राजगुरू सरांची माफी मागून)

धुक्यामध्ये

धुक्यामध्ये फिरतांना वेगळंच वाटतं!
प्रत्येक झाड आणि दगड एकाकी असतो
एका झाडाला दुसरं दिसत नाही
प्रत्येक जण एकटं असतं.

माझं विश्व सुहृदांनी भरलेलं होतं
अजून माझ्या आयुष्यामध्ये प्रकाश होता
आता धुकं पडल्यावर
कुणीच नजरेला येत नाहीये.

चोरपावलांनी गाठणारा, चुकवता न येणारा
आणि सगळ्यांपासून तुम्हाला दूर नेणारा
अंधार समजून घेतल्याशिवाय
खरोखर कुणालाच शहाणपण येत नाही

धुक्यामध्ये फिरतांना वेगळंच वाटतं!
आयुष्य म्हणजे एकाकीपणाच असतो
एक माणूस दुस़ऱ्याला ओळखत नाही
प्रत्येक जण एकटं असतं.