Sunday, June 28, 2009

कु.स.म.प्र.झा.ला.क.पे.

कपडे घ्यायला गेल्यावर जसे एखाद्या दिवशी फक्त ठराविक हिरव्या रंगाचेच कपडे मनात भरतात, तसाच पुस्तकांच्या दुकानात शिरताना सुद्धा आपला एक मूड असतो. त्या दिवशी तीच पुस्तकं ‘दिसतात’. आणि त्या पुस्तकाविषयी, लेखकाविषयी काहीही माहिती नसली, कुणाकडून काही ऐकलेलं नसलं, तरी जनरली ही पुस्तकं छान निघतात.

तर असं एका दिवशी मला दुकानात ते पुस्तक ‘दिसलं’, पण जवळ ऑलरेडी भरपूर सामान होतं / पाऊस होता / घाई होती अशा कुठल्यातरी नतद्रष्ट कारणामुळे ते घ्यायचं राहिलं. नंतर साधारण सहा एक महिन्यांनी अचानक दुसऱ्या एका पुस्तकांच्या दुकानात जायचा योग आला. दुकान नवीनच सुरू झालेलं होतं, आत माफक गर्दी होती. मस्त निवांत पुस्तकं बघत अर्धा एक तास मजेत घालवता येईल अशी सगळी सेटिंग होती. अशा वेळी दुकानातल्या असिस्टंटला दुर्बुद्धी सुचली.

"Mam which book are you looking for?" त्यानं वातानुकूलित इंग्रजीमध्ये प्रश्न केला.

हा प्राणी कुणाला इतक्या तत्परतेने असिस्ट करतो आहे म्हणून मी अजुबाजूला बघितलं. तो आदबीने विचारलेला प्रश्न अजून कुठल्या मॅमना नसून अस्मादिकांनाच विचारण्यात आलेला होता. मी? याला कोणी संगितलं मी कुठलं पुस्तक शोधते आहे म्हणून?

"I am looking for a paperback ... about this big, with red color cover and published more than six months back!" माझं .उत्तर (A stupid question gets an equally stupid answer.).

त्या असिस्टंटाने एकदा माझ्याकडे खुळ्यासारखं बघितलं आणि मग तिथून काढता पाय घेतला.

पुस्तकाच्या दुकानात शिरतांना साधारणपणे नवरा आणि मी एकमेकांना ओळखत नाही असं भासवत दुकानाच्या दोन विरुद्ध टोकांकडून पुस्तकं बघायला सुरुवात करतो. पण माझा आणि त्या असिस्टंटचा एवढा इंटरेस्टिंग संवाद ऐकण्याचं भाग्य नवऱ्यालाही मिळालं होतं. धन्य होऊन त्याने एकदा माझ्याकडे बघितलं.

मी: "मग ... त्या दिवशी मी बघितलं होतं ना ते पुस्तक ... कुत्र्याविषयीचं ... तेच शोधते आहे मी."

नवरा: "अगं पण पुस्तकाला काही नाव गाव असतं. लेखक असतो."

मी: (स्वगत)"पुस्तकाचं नाव माहित असतं तर मी डायरेक्ट काऊंटरवर नसतं घेतलं का ते?"

तर अखेरीस त्या दिवशी कुत्र्याविषयीचं सहा महिन्यांपूर्वी प्रसिद्ध झालेलं लाल कव्हरचं पेपरबॅक काही तिथे सापडलं नाही.

नंतरच्या वर्षभरात काही ठिकाणी त्याचं परीक्षण वाचलं, कुणी कुणी ‘आवडतं पुस्तक’ म्हणून त्याचा उल्लेख केलेला वाचला. मला पुस्तकांच्या दुकानात जायची संधी मिळाली नव्हती, आणि पुस्तकांच्या आणि लेखकांच्या नावांशी माझं वाकडं असल्यामुळे अजूनही माझ्यासाठी ते कु.स.म.प्र.झा.ला.क.पे. च होतं.

परवा अचानक कंपनीच्या कृपेने बंगलोरला विमनतळावर दीड तास मोकळा मिळाला. मी तडक पुस्तकांच्या दुकानात शिरून ते कु.स.म.प्र.झा.ला.क.पे. विकत घेतलं. (विमानतळावर ते मला दुप्पट किंमत देऊन घ्यावं लागलं असणार हे मान्य ... पण कंपनीच्या खर्चाने प्रवास करत असतांना per diem मधून विकत घेताना दुप्पट किंमतीकडे काणाडोळा करता येतो ;)). विकत घेतल्यानंतर साधारण १० तासात ते वाचून झालेलं होतं. त्यानंतर मिळालेल्या माहितीनुसार सामान्यजन त्या कु.स.म.प्र.झा.ला.क.पे. ला ‘Marley & me' या नावाने ओळखतात.

'Marley & me' ही मार्लेची त्याच्या मलकाने सांगितलेली अतिशय हृद्य कथा आहे. मार्ले हा ताडमाड उंचीचा आणि ताकदीचा अमेरिकन लॅबरोडॉर. पण इतका मोठा झाला तरी छोट्या पिल्लाएवढाच अवखळ. मुलांचं खाणं चोरणारा, सोन्याच्या साखळीपासून पगाराच्या चेकपर्यंत काहीही नियमितपणे गिळून टाकणारा, कुत्र्यांना शिस्त लावण्याच्या शाळेतून बेशिस्त म्हणून काढून टाकलेला, वादळाला घाबरणारा, घरातल्या वस्तूंची नियमित नासधूस करणारा, घरातल्या माणसांइतकंच प्रेमाने परक्या अनोळखी माणसाचं स्वागत करणारा असा हा ‘जगातला सगळ्यात वाईट कुत्रा’. एवढा वाईट कुत्रा त्याच्या घराला काय देत असतो, हे समजण्यासाठी पुस्तक मुळातूनच वाचायला हवं.

Tuesday, June 2, 2009

अजून एक राबडीदेवी

आमच्या हाऊसिंग सोसायटीची निवडणूक आहे, आणि कार्यकारिणीमध्ये किमान १०% स्त्रीसदस्य असल्या पाहिजेत असा काहीतरी सहकारी सोसायट्यांचा नियम आहे, म्हणून मला लोकांनी मारून मुटकून उभं केलंय निवडणूकीला. म्हणजे तू फक्त उभी रहा, सद्ध्या नवरा जसं काम बघतो, तसंच तू निवडून आल्यावर तुझ्या वतीने बघेल असं म्हणून. म्हणजे चक्क राबडीदेवीच केली की त्यांनी माझी एकदम.

स्त्रियांचा हाऊसिंग सोसायटीच्या कारभारातला सहभाग वाढायला हवा हे नक्की. पण मला सद्ध्या ही जादाची `एंपॉवरमेंट’ नकोय. माझं सद्ध्याचं सबलीकरण मला पुरेसं आहे. नोकरी आणि घरातलं बघताना मला जेमतेम जिवंत राहण्याएवढा वेळ स्वतःपुरता मिळतोय. त्या मौलिक वेळाचा बळी देऊन मला सोसायटीच्या भल्यासाठी काही करण्याची खरंच इच्छा नाही. मी सोसायटीचं काम केलं म्हणून नोकरीवरचं काम कमी होणार आहे का माझं? का घरातल्या कामातला वाटा कमी होणार आहे?

मला खात्री आहे, राजकारणात पडण्याची इच्छा नाही म्हणणाऱ्या सगळ्या जणी हेच आर्ग्युमेंट करतील. एक तर unstructured सेट अप मध्ये काम करणं स्त्रियांना जड जातं - मिटिंगमध्ये एकदम आक्रमक पवित्रा घेऊन हमरीतुमरीवर येणारे पुरूष सहकारी मिटिंग संपल्यावर परत एकमेकांबरोबर सहज खेळीमेळीने कसे वागतात हे बहुसंख्य बायकांना न उलगडलेलं कोडं आहे. आपला मुद्दा पटवून देण्यासाठी एवढा आक्रमक मार्ग अवलंबणाऱ्या स्त्रीला हेच सहकारी बिनधास्त ‘आक्रस्ताळी’ ठरवून मोकळे होतात. म्हणजे तिने मिटिंगमध्ये बसून फक्त तोंड बंद ठेवणं अपेक्षित आहे का? का सईबाई व्हायचं - नुसतं दाखवलेल्या रेषेवर सही करायची निमूटपणे? किंवा सरळ नवऱ्याला सगळा कारभार बघायला द्यायचा ? ऑफिसमधली गोष्ट वेगळी असते - तिथे मिटिंगमध्ये प्रत्येकाला एक designated role असतो. कुरकूर करत का होईना, पण प्रत्येकाने तो स्वीकारलेला असतो. सोसायटीच्या मिटिंगसारखं `free for all' नसतं ते वातावरण.

म्हणजे स्त्रिया सार्वजनिक जीवनात पुढे येतच नाहीत का? नक्कीच येतात. पण अशा सहभागासाठी, आपली लायकी तिथे सिद्ध करून स्वतःचं स्थान निर्माण करण्यासाठी त्यांना नक्कीच जास्त रक्त आटवावं लागतं असं मला वाटतं. आमच्या सोसायटीच्या कामापुरतं बोलायचं, तर जे माझा नवरा सहज जाताजाता करू शकतो, त्याच कामासाठी इतकी मेहनत करायची माझी आज तयारी नाही. आणि जोवर मला असं वाटतं, तोवर राजकारणातल्या स्त्रिया म्हणजे राबडीदेव्याच असणार बहुसंख्येने.