सरहस्यानि जृंभकास्त्राणि ...

कॉलेजमध्ये एक उत्तररामचरितातला वेचा (हा खास अर्जुनवाडकर बाईंचा शब्द) अभ्यासाला होता ... त्यात वासंती वाल्मिकी ऋषींच्या आश्रमात वाढणाऱ्या लवकुशांचं कौतुक कुणाला तरी सांगत असते - या दोन तेजस्वी कुमारांना इतर अनेक विद्या, कला आणि शस्त्रास्त्रांबरोबरच सरहस्य - म्हणजे मंत्रासहित - जृंभकास्त्रही अवगत आहे. या अस्त्राच्या प्रयोगाने शत्रूला एकापाठोपाठ एक जांभया यायला लागतात, आणि शेवटी शत्रू हतबल होतो. उत्तररामचरितातलं तेंव्हा शिकलेलं बाकी फारसं काही आठवलं नाही तरी हे जृंभकास्त्र मात्र पक्कं डोक्यात बसलं. फार ओळखीचं वाटतंय ना हे अस्त्र? नुकताच अनुभव घेतला मी त्याच्या सामर्थ्याचा.




पंचतारांकित जेवणानंतर, ‘पोस्ट लंच (टॉर्चर) सेशन’मध्ये पॉवरपॉईंट प्रेझेंटेशनसाठी खोलीमध्ये केलेला वातानुकुलित अंधार. ज्याचा तुमच्या कामाशी काडीचाही संबंध नाही असलं कुठलं तरी ट्रेनिंग. वर्षातले नेमून दिलेले ट्रेनिंगचे किमान तास भरण्यासाठी (‘दुसरं ट्रेनिंग शनिवारी येतंय - शनिवार नको वाया घालवायला’ किंवा ‘हे ट्रेनिंग या हॉटेलमध्ये आहे - जेवण चांगलं मिळेल दुसऱ्या ट्रेनिंगपेक्षा’ एवढ्या महान उद्देशाने) जमलेले सहाध्यायी. ‘मोले घातले बोलाया नाही रस नाही अपेक्षा’ तत्त्वावर बोलणारा वक्ता समोर. (याला बोलण्याचे तासावर पैसे मिळतात.) शेजारचे दोघे भारत ऑस्ट्रेलिया वन डे सिरीज नेटवर बघत असतात. पलिकडे ‘वेक अप सिड’ डाऊनलोड होत असतो. कोपऱ्यातल्या चित्रकाराच्या प्रतिभेला बहर आलेला असतो. एक दोन कामाची माणसं जोरजोरात लॅपटॉप बडवत इन्स्टंट मेसेजरवरून शेळ्या हाकत असतात. ट्रेनिंगला उशिरा आल्यामुळे नेटवर्क केबल, लॅपटॉपसाठी पॉवर पॉईंट अशा जीवनावश्यक गोष्टींना मुकलेल्या तुम्हाला ट्रेनरच्या थेट समोर बसून चुळबुळण्याखेरीज गत्यंतर नसते. पुढच्या रांगेतला एखादा महाभाग ‘पोस्ट लंच’ सुरू झाल्या झाल्या पाच मिनिटातच डुलक्या काढायला लागतो. बाकी लोकांची नेत्रपल्लवी सुरू होते. पुढचा बळी कोण याचा अंदाज आपण घ्यायला लागतो. समोरच्या वक्त्याचा आवाज हळुहळू दूरदूर, खोलातून यायला लागतो. पुढची जांभई दाबून टाकण्याचे तुमचे प्रयत्न फोल ठरतात, आणि हळुहळू वातावरणाचा अंमल तुमच्यावर चढायला सुरुवात होते. तब्येतीत गाणाऱ्या गवयाने विलंबित ख्याल आळवावा आणि नंतर छोटा ख्याल संपवून तराण्यावर पोहोचावं, तशी सुरुवातीला पंधरा मिनिटांनी येणारी जांभई आता दर मिनिटाला येऊ लागते. जांभया देऊन देऊन डोळ्यातून गंगाजमुना वहायला लागतात. डोळ्याच्या कोपऱ्यातून तुमच्या आजुबाजूचे एक एक वीर धारातीर्थी पडतांना दिसत असतात, त्याबरोबरच तुमची जबाबदारी मिनिटामिनिटागणिक वाढत असते. बाकी कुठेच बघणं श्रेयस्कर राहिलं नसल्यामुळे वक्ता तुमच्याकडेच बघून बोलायला लागतो. पुढचे तीन तास आता तुम्ही, तुमची जांभई आणि वक्त्याची अंगाई अशी घनघोर लढाई. ट्रेनिंगला उशिरा पोहोचल्याची एवढी मोठी शिक्षा? बहुत नाइन्साफी है! (एक मौलिक शंका: ट्रेनिंगमध्ये जांभया देऊन देऊन जबडा निखळला तर कंपनी कडून नुकसानभरपाई मिळू शकते का?)